توس یا طوس چیست؟
توس که در گذشته با نام طوس شناخته می شد نام شهری کهن در حوالی ۲۰ کیلومتری شمال غرب مشهد است.
شهری که منطقه باستانی روسیا قرار دارد و در دوره های تاریخی خود پایتخت هخامنشیان و ایالت پارت های ایران زمین بوده است.
توس که با املای توس نیز نوشته می شود گنجینه یادگارهای گذشته ایران زمین است و مهد تاریخ و فرهنگ کشور است.
شهر توس، یادگار فرزند نوذر
بر اساس اسناد و اطلاعات تاریخی باقی مانده از گذشته شهر توس توسط جمشید پیشدادی در گذشته بنا شده است و در ادامه سیر تاریخی و زندگی خود، مجددا توسط پسر نوذر مورد بازسازی قرار گرفت. شهر تاریخی توس در گذشته یکی از شهرهای آباد و سرشار از زندگی ایران بوده است.
توس جاذبه های گردشگری و تاریخی بسیاری دارد و می توان گفت در شهر مشهد، بعد از حرم امام رضا (ع) دومین منطقه در شهر است که به واسطه جاذبه های گردشگری اش مسافران زیادی را به سوی خود می کشد.
مهمترین جاذبه گردشگری شهر توس آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی است، اما این بنا تنها جاذبه آن نیست.
شهر توس به دلیل قرارگیری در حاشیه رودخانه در دوره های تاریخی مکان بسیار مناسبی برای زندگی و کشاورزی بوده است.
با شنیدن نام شهر توس بیشتر از هر چیزی یاد فردوسی در ذهن تداعی می شود جاذبه های دیگری نیز دارد که برخی از آنها نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند.
منبع : سایت مشهد
تاریخچهٔ توس(از ویکی پدیا فارسی)
از نوشتههای مورخان یونانی بر میآید که در دورهٔ هخامنشیان شهر توس به نام «سوسیا» (Susia) یاد میشد و یکی از پایتخت های ایالت پارت در شمال شرقی ایران و منطبق بر استان خراسان امروزی بوده است برخی از محققان بر این باورند که سوسیا همان طوس امروزی است.
تاکنون دربارهٔ نام طوس وجه تسمیهٔ دقیقی ابراز نشده، ولی «بارتلمه» برای واژهٔ tusa ریشهٔ taos را پیشنهاد داده است. این ریشه دارای دو معنی «خالی» و «رها» است.
این نام هم بر پهلوانی ایرانی و هم بر منطقهای در خراسان اطلاق میشود. توس یکی از شانزده سرزمین مهم و مقدسی بوده که در کتاب دینی ایرانیان اوستا از آن به نام «اُوروِ» یاد شدهاست.
نام توس تا دورهٔ ساسانی مشخصاً در متون و منابع نیامده و در کتیبههای دورهٔ هخامنشی، شهرهای شمال شرق کشور با نام ایالت پرثوه، جزئی از قلمرو امپراتوری هخامنشی آمدهاست.
در دورهٔ اشکانی نیز نامی از این شهر در دست نیست؛ اما در دورهٔ ساسانی جز چند مورد که حوادثی در این شهر اتفاق میافتاده، تاریخ این شهر را باید در لابهلای حوادث و تاریخ منطقهٔ خراسان جستجو کرد.[۵]
در یکی از بخشهای اوستا نام توس، پسر نوذر به عنوان یلی جنگجو آمده است که در برابر پسرانِ دلیرِ ویسه میجنگد و از ایزدبانو «اردویسور اناهید» تقاضای یاری میکند.
پس از آن، بیشتر فردوسیِ توسی است که نام این دیار را بارها در شاهنامه گنجانیده، و به گفتهٔ او سام نیای رستم در کنار کشفرود توس با اژدهایی جنگیده و آن را کشته است. کیکاووس نیز گنجی به نام عروس در توس پنهان داشته که چون نوبت به کیخسرو رسیده او به گودرز گفته است تا آن را به پهلوانان ایران، چون زال و گیو و خداوند رخش (رستم) ببخشد.
بالاخره یزدگرد رامگر یا اثیم (یزدگرد یکم شاهنشاه ساسانی)، که پدر بهرام گور بوده، به روایت فردوسی در کنار چشمهٔ سو توس بر اثر جفتهٔ اسبی آبی کشته شده است. اما این همه، پیش از آن که اهمیت تاریخی داشته باشد خبر از اهمیت توس در عهد باستان میدهد.[۶]
واژهٔ توس در قرن دهم م. به مجموعهای از چندین پارچه آبادی و روستاها اطلاق میشد (معجمالبلدان توس را شامل ده هزار پارچه آبادی دانسته است) و کوره (ده) نوقان و کوره (ده) تابران و روستای سناباد که امروزه در داخل شهر مشهد واقع شدهاند جزو منطقه توس به شمار میآمد که در سال ۸۰۹ م. هارون الرشید و در سال ۸۱۸ م. امام رضا پیشوای هشتم شیعیان در آن مدفون گردید، جغرافیدانان آنجا را ولایت توس مینامیدند که همه دشت (فلات) مشهد فعلی را در برمیگرفت و روستای توس از همه آنها آبادتر بود.
در زمان جغرافیا نویسان عرب شهر توس به واسطهٔ رونق و ترقی نیشابور اهمیت درخوری نداشت. توس هم مانند نیشابور به دست تولوی پسر چنگیزخان خراب و در زمان اوغدی (اوکتای) جانشین چنگیز به تجدید عمارتش پرداختند و از آن به بعد چند مرتبه مقر فرمانروایان مغول شد.
پس از سقوط مغول های ایران، توس با قوچان و کلات و ابیورد و نسا و واحهٔ مرو در جزو قلمرو دولت کوچکی که امیر ارغونشاه رئیس طایفهٔ جون غربانی تشکیل داده بود درآمد، پس از ارغونشاه پسرانش محمدبیگ و علیبیگ جانشین پدر شدند. علیبیگ در سال ۱۳۸۲ م. مجبور به اطاعت از تیمور شده بعد وی را به فرغانه اعزام و در سال بعد کشته ساختند.
در سال ۱۳۸۹ م. پس از شورشی، مردم توس را قتل عام کردند و در این رویداد حدود ده هزار نفر کشته شدند. بازسازی عمارت قلعهٔ توس پس از فوت تیمور و در سال ۱۴۰۵ م. انجام گرفت.
در دورههای بعد، نام توس را با نام مشهد یکجا میبرند، مشهد تدریجاً به واسطهٔ اهمیت مذهبی خود شهر توس را تحتالشعاع قرار داده و پایتخت خراسان گردید.